Η πόλη του Ηρακλείου αποτελεί τη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και την τέταρτη, σε πληθυσμό, πόλη της χώρας. Χτισμένη στη βόρεια ακτή του νησιού με θέα το Κρητικό Πέλαγος, μοιάζει να προστατεύεται από τα παλιά Ενετικά τείχη, το πιο σημαντικό μνημείο που άφησε η Ενετική κατοχή, τα οποία υποδηλώνουν το περιπετειώδες παρελθόν της πόλης.
Η ιστορία συνδέει το μέρος με την αρχαιότητα και την Ευρώπη. Στην Κρήτη, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Δίας, ο πατέρας των θεών, έφερε την όμορφη νεαρή παρθένα Ευρώπη με την οποία ήταν ερωτευμένος. Η ρομαντική τους συνεύρεση απέδωσε το γιο τους, το Μίνωα, του οποίου το όνομα δανείστηκε από όλους τους βασιλιάδες της Κρήτης, καθώς και τον ιστορικό της πολιτισμό. Κατά τη διάρκεια των Μινωικών χρόνων το Ηράκλειο ήταν πιθανότατα το λιμάνι της Κνωσού, το λίκνο του Μινωικού πολιτισμού (2000-1450 π.Χ.). Αναφορές στο Ηράκλειο έχουν γίνει από αρχαίους ιστορικούς, όπως ο Στράβων, ο οποίος στα κείμενά του τον 1ο μ.Χ. αιώνα αναφέρεται στο λιμάνι της Κνωσού ως το Ηράκλειον, προφανώς ονομασμένο έτσι προς τιμήν του Ηρακλή, ο οποίος ήρθε στην Κρήτη να σκοτώσει τον άγριο ταύρο και να ολοκληρώσει τον έβδομο από του δώδεκα άθλους του. Τα πιο σημαντικά ορόσημα στην ιστορία της πόλης του Ηρακλείου είναι τα παρακάτω:
Κατά τον 9ο μ.Χ. αιώνα οι Άραβες κατέλαβαν την Κρήτη και ίδρυσαν στη θέση του Ηρακλείου μια νέα πόλη που ονόμασαν Rabdh al Khandak (Κάστρο του χάνδακος). Το όνομα Χάνδακας χρησιμοποιείται ακόμα από πολλούς κατοίκους της πόλης του Ηρακλείου.
Τον 10ο αιώνα οι Βυζαντινοί ανέκτησαν τον έλεγχο του νησιού και κατάφεραν να το ελέγξουν μέχρι την αρχή του 13ου αιώνα.
Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, η πόλη έπεσε στα χέρια των Βενετών. Η Ενετική περίοδος διήρκεσε τεσσερισήμισι αιώνες και ήταν η περίοδος μεγάλης προόδου για την πόλη σε ότι αφορά την ανάπτυξη σε τομείς, όπως το εμπόριο, η αρχιτεκτονική, η λογοτεχνία και η τέχνη γενικότερα. Ο παγκοσμίως γνωστός ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (El Greco) γεννήθηκε στο Ηράκλειο όπου και εργάστηκε αρχικά. Πολλά Ενετικά μνημεία υπάρχουν ακόμα στο Ηράκλειο, όπως τα παλαιά τείχη τα οποία περιβάλουν το παλαιό μέρος της πόλης, το φρούριο στο λιμάνι της πόλης (Κούλες), η Λότζια, η κρήνη του Μοροζίνη κ.α. 
Μετά την πολιορκία της πόλης του Ηρακλείου από τους Τούρκους (η οποία άρχισε το 1648 και διήρκεσε για 25 χρόνια) οι Βενετοί αναγκάστηκαν να παραδώσουν την πόλη στους Τούρκους.
Οι Κρητικοί επαναστάτησαν ενάντια στους Οθωμανούς Τούρκους πολλές φορές, όπως το 1770, το 1821, το 1866 και το 1895. Το 1898 το νησί της Κρήτης ανέκτησε την αυτονομία του από την Οθωμανική αυτοκρατορία και το 1912 ενώθηκε με την Ελλάδα.
Όποιος έρχεται στο Ηράκλειο φτάνει γνωρίζοντας το φημισμένο μουσείο Μινωικής τέχνης και πολιτισμού και το παλάτι της Κνωσού. Στην πραγματικότητα το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου διαθέτει εκθέματα από νεολιθικά ευρήματα (5000 π.Χ.) μέχρι ρωμαϊκά ερείπια (4ος αιώνας μ.Χ.) και θεωρείται σαν ένα από τα καλύτερα στο είδος του σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπάρχει επίσης ένα Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο με εκθέματα από την μετα-Ρωμαϊκή περίοδο της Κρήτης, τη Βυζαντινή περίοδο, τις Ενετικές και Τουρκικές περιόδους, καθώς και τον Κρητικό πολιτισμό του 20ου αιώνα. Στα περίχωρα της πόλης του Ηρακλείου (5 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης) εδράζονται τα αναστηλωμένα ερείπια του φημισμένου παλατιού της Κνωσού. Γι’αυτούς που λατρεύουν τη λογοτεχνία, το Ηράκλειο σίγουρα αποτελεί ένα πόλο έλξης. Εδώ ο Νίκος Καζαντζάκης, ένας από τους πιο διάσημους Έλληνες συγγραφείς του 20ου αιώνα, γεννήθηκε, ανατράφηκε και έζησε για πάρα πολλά χρόνια. Ενταφιάστηκε σε ένα μικρό οχυρό πάνω σε ένα λόφο, πολυ κοντά στο κέντρο της πόλης. Ένα ενδιαφέρον μέρος αποτελεί το μουσείο που είναι αφιερωμένο σε αυτόν στο χωριό Μυρτιά (15 χιλιόμετρα νότια από την πόλη του Ηρακλείου).
Το σύγχρονο Ηράκλειο είναι μια κοσμοπολίτικη πόλη, με το τρίτο σε μέγεθος λιμάνι στη χώρα και ένα από τα μεγαλύτερα στη Μεσόγειο. Ενώνεται μέσω θαλάσσας με τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, τα νησιά του Αιγαίου, την Κύπρο και την Αίγυπτο. Υπάρχουν επίσης συχνές πτήσεις που ενώνουν το Ηράκλειο με άλλες πόλεις της Ελλάδας (π.χ. Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ρόδο) καθ’όλη τη διάρκεια του έτους, καθώς και απευθείας πτήσεις προς την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και προορισμούς όπως οι Σκανδιναβικές χώρες για το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Μια ποικιλία πολιτιστικών δραστηριοτήτων με τοπική, Ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση ενδιαφέρον πραγματοποιούνται στην Κρήτη. Εκθέσεις Τέχνης, θεατρικά και λογοτεχνικά γεγονότα, διεθνή συνέδρια και επιστημονικές συναντήσεις βάζουν τη σφραγίδα τους στην καθημερινότητα της πόλης.
Η γεωπολιτική θέση της Κρήτης, στο σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής σε συνδυασμό με το μεσογειακό κλίμα της την έχουν μετατρέψει σε ένα από τα κύρια τουριστικά κέντρα της χώρας.